Tupperware, thương hiệu từng gắn liền với khái niệm “chất lượng bền bỉ”, nộp đơn phá sản tại Mỹ năm 2024. Nhiều người coi đây là dấu chấm hết của một mô hình kinh doanh lỗi thời. Nhưng sâu xa hơn, sự sụp đổ ấy phản ánh một hiện tượng lớn hơn – sự thay đổi trong văn hóa tiêu dùng toàn cầu: người tiêu dùng đang dần rời bỏ các sản phẩm tốt, bền, có trách nhiệm, để chạy theo hàng rẻ, tiện lợi và ngắn hạn.
Từ giá trị bền vững đến tiêu dùng ngắn hạn
Trong vài thập kỷ qua, công nghệ sản xuất hàng loạt, chi phí nhân công thấp và sự bùng nổ của thương mại điện tử đã khiến giá hàng hóa sụt giảm mạnh. Người tiêu dùng dễ dàng mua sắm chỉ bằng vài cú nhấp chuột, và tâm lý “dùng rồi bỏ” trở nên phổ biến. Một chiếc hộp nhựa rẻ tiền, một chiếc điện thoại giá thấp hay một món đồ thời trang nhanh đã thay thế các sản phẩm từng có tuổi thọ hàng chục năm.
Câu chuyện không chỉ của Tupperware. Nokia, Kodak, BlackBerry – những thương hiệu từng thống trị thị trường – đều lao dốc khi người tiêu dùng chuyển trọng tâm từ độ bền và chất lượng sang giá cả và tính tiện dụng.
Hệ lụy đối với kinh tế và doanh nghiệp
Trong ngắn hạn, hàng rẻ giúp tăng sức mua và kích cầu tiêu dùng. Nhưng về dài hạn, đây là vòng xoáy phi hiệu quả. Khi người tiêu dùng chỉ quan tâm đến giá, doanh nghiệp buộc phải cắt giảm chi phí, hy sinh nghiên cứu, sáng tạo và tiêu chuẩn môi trường. Các thương hiệu bền vững mất thị phần, còn thị trường bị chi phối bởi hàng hóa giá rẻ, chất lượng thấp – tạo ra một nền kinh tế “nhiều hàng hóa, ít giá trị”.
Điều đáng lo hơn, mô hình này phá hủy các việc làm chất lượng cao, vì doanh nghiệp đầu tư ít vào kỹ thuật, vật liệu hay thiết kế. Giá trị thật của sản xuất bị thay thế bởi lợi nhuận ngắn hạn.
Tác động môi trường và xã hội
Hậu quả môi trường là không thể chối cãi. Hàng hóa rẻ thường khó tái chế, nhanh hỏng và chứa nhựa, hóa chất độc hại. Rác thải nhựa toàn cầu đã vượt 350 triệu tấn mỗi năm – một phần lớn đến từ các sản phẩm tiêu dùng ngắn hạn. Chu kỳ “mua – dùng – vứt” đang khiến Trái Đất kiệt sức.
Xã hội cũng chịu tổn thất. Người tiêu dùng dần mất ý thức về giá trị thật của vật dụng, trong khi tầng lớp thu nhập thấp bị mắc kẹt trong vòng xoáy “hàng rẻ – hỏng nhanh – mua lại”. Văn hóa trân trọng chất lượng, lao động và thiết kế dần biến mất.
Con đường trở lại của tiêu dùng bền vững
Để thoát khỏi vòng xoáy này, cần sự thay đổi đồng bộ từ người tiêu dùng, doanh nghiệp và chính phủ.
- Người tiêu dùng cần học cách mua ít hơn nhưng tốt hơn, hiểu rằng “giá rẻ” không bao gồm chi phí môi trường.
- Doanh nghiệp cần tái cấu trúc mô hình kinh doanh, chuyển sang thiết kế bền vững, tái chế và dịch vụ trọn vòng đời sản phẩm.
- Nhà nước cần chính sách khuyến khích sản phẩm xanh, đánh thuế hoặc giới hạn hàng hóa gây ô nhiễm.
Sự sụp đổ của Tupperware không chỉ là bi kịch của một thương hiệu, mà là tấm gương phản chiếu cho cả nền kinh tế tiêu dùng. Chúng ta không thể nói đến “phát triển bền vững” nếu vẫn tiếp tục tiêu dùng như hiện nay – nhanh hơn, rẻ hơn, nhưng cũng hủy diệt hơn.